صفحه اول - فیلم ها - نقد و یادداشت - ویدئو - هنرمندان - جدول فروش - نویسنده ها - جدول ارزشگذاری نویسندگان

پرسش و پاسخ   |  درباره ما   |   تماس با ما   |   تبلیغات  |   ماهنامه سینمایی «برش های کوتاه» (جدید)

انتخاب رنگ پس زمینه صفحه: 

پربیننده ترین نقدها و یادداشت ها

سی نت  >> اخبار و مطالب  >> مشاهده متن اخبار

به بهانه 7 دی زادروز محمدرضا فروتن

ستاره سینمای اجتماعی

:: 20 دی 1390  3:11:28 PM  ::

نیما بهدادی مهر

سی نت: تصویر امروز محمدرضا فروتن دارای دو وجه است و دو مقطع زمانی را در برگرفته است. دوره نخست از ابتدای بازیگریش آغاز می شود و تا وقتی که پس از بازی های درخشانش در زیر پوست شهر و شب یلدا تصمیم گرفت گزیده کار کند را در برمی گیرد و دوره دوم از فیلم بازنده و دو کارش با داوود نژاد آغاز می شود و تاکنون ادامه دارد و نقطه میانی این دو دوره همین جایی است که اکنون بحثم را از آن آغاز می کنم.

سالها قبل در روزهایی که او هنوز بازیگر ثابت فیلم‌های مسعود کیمیایی به حساب می‌آمد، به تازگی دو کار پیاپی با علیرضا داوودنژاد را پشت سرگذاشته بود و بعد هم یکی دو شاه نقش در کارنامه‌اش داشت که نمی‌شد جایگاه بازیگریش را به راحتی زیر سوال برد. نقش‌هایی مثل ناصر ملک فیلم قرمز و حامد احمدزاده شب یلدای کیومرث پوراحمد؛ دوره دوم مقطع پرکاری بود و فیلم‌های تجاری و هنری پیاپی به وی پیشنهاد می شد و فرصت سرخاراندن را هم برای فروتن باقی نمی گذاشت. در آن سال ها کمتر روزهایی بود که او سرصحنه یک فیلم نرود.

درباره تصویر کوتاهش در فیلم آخرین بندر و بعد حضورش مقابل دوربین کیومرث پوراحمد در مجموعه سرنخ خیلی‌ها نوشته‌اند. تصویر پسرکی عصبی که جنون عاشقانه‌اش می‌توانست به انگیزه کشتن ختم شود. با این همه نه اپیزود «تماشاخانه» مجموعه سرنخ بلکه این فیلم قرمز جیرانی بود که محمدرضا فروتن را به یک چهره تبدیل کرد. ناصرملک آن فیلم همان عاشق پیشه مجنونی بود که می‌خواست عشقش را به هر قیمتی به‌دست آورد و این خصیصه‌ها به گونه ای دقیق در بازی فروتن جا ‌افتاد و به کار گرفته شد؛ عشق و نفرت توامان در آن چهره و صدایی که پتانسیل‌های لازم برای خاص بودن را داشت به زیبایی نشست.

اما آنچه محمدرضا فروتن را به چهره ‌ای شاخص در اواخر دهه هفتاد بدل کرد یک خوش شانسی مفرط بود زیرا سینمای ایران در آن روزها با آزادی‌های حاصل از دوم خرداد 76 فضایی تازه را تجربه می‌کرد که نیاز به ستاره‌های جوان داشت و در آغاز مسیر شاید تنها امین حیایی از میان بازیگران جوان دوره قبل این توانایی را داشت تا در فضای تازه حضور پیدا کند. این شرایط یعنی آمادگی پذیرش هر چهره ‌ای که بتواند تماشاگر را در سالن نگه دارد و فیزیک و صدای فروتن چنین بود. با این همه وقتی فریدون جیرانی تصمیم گرفت قرمز را بسازد ریسک نکرد و سراغ امین حیایی رفت. بیماری حیایی در همان اوایل کارشانسی بود که فروتن آورد. یکی از عومل فیلم قرمز می‌گوید حیایی آن روزها می‌خواست طبقه سینمایی‌اش را عوض کند و برداشتش از کاراکتر ناصر یک اتفاق در بازیگری آن سال‌ها بود ولی به هر حال محمدرضا فروتن در قرمز بازی کرد و بیست ویکم بهمن 77 نخستین موفقیت بزرگ سینمایی‌اش را جشن گرفت. سیمرغ بلورین هفدهمین جشنواره فیلم فجر به‌عنوان بهترین بازیگر مرد.

فروتن را بازی در قرمز و دو زن ستاره کرد. فروش بالای فیلم‌ها نشان داد که می‌شود روی این چهره بیشتر از این‌ها حساب کرد. اما تغییر طبقه‌ جایی برای فروتن اتفاق افتاد که قهرمان خسته و عاصی فیلم‌های مسعود کیمیایی شد؛ همان کاراکتری که سال‌هاست می‌خواهد «یک جورایی درست و حسابی کلکش کنده شود»
اسفندیار مرسدس یک نامزدی دیگر در جشنواره فجر برای فروتن به همراه داشت امّا حضورش در آن فیلم فراتر از نامزدی جشنواره بود. اینجا پرسونای قهرمان خسته به عصبیت بازی فروتن افزوده شد و او برای خودش شمایلی را پیدا کرد که حتی در فیلم‌های معمولی‌تر هم همان را ارائه می‌داد. دو نقش متفاوت بعدی‌اش که قرار بود این بازی بیرونی را بدل به یک بازی درونی کند ثابت کرد فروتن حتی می‌تواند چهره ثابت سینمای روشن‌فکرانه ایران هم باشد؛ در زیر پوست شهر رخشان بنی اعتماد جوان خانواده دوست بلند پرواز بود و در شب یلدا حامد تنهایی که بر سنش هم افزوده بود؛ یک مرد سی و چند ساله که همه تنهایی‌اش را با مخاطب تقسیم می‌کرد. قصه که به اینجا رسید فروتن به ته خط رسیده بود و دیگر جایی برای بلندپروازی باقی نمانده بود. سه بار دیگر در فریاد، اعتراض و سربازهای جمعه با کیمیایی کار کرده بود و از میانه این مسیر تلاش داشت تن به بازی در هر فیلمی ندهد. این میل به گزیده کاری وقتی تک بازی‌های بعدی نشان داد نقطه قوت فیلم‌ها بدل به یک نقطه ضعف شده همه چیز راعوض کرد. هنوز هم کسی نمی‌داند آن فروتن سال‌های اوج چگونه جای خود را به بازیگری داد که تصنع بازی‌هایش آزاردهنده بود و می‌توانست یک فیلم را از بین ببرد و هیچ‌کس هم جرات پرسیدن این مسأله را از خود فروتن ندارد. این همان نقطه عطف روایت شروع بود. جایی که ستاره تصمیم می‌گیرد پرکار شود و جایگاهی را که آشکارا در سینمای خاص به بهرام رادان و در سینمای بدنه به امین حیایی و محمدرضا گلزار واگذار کرده بود، پس بگیرد.

این تصویر دوران تازه، حالا دو فیلم روی پرده دارد که می‌شود از روی آنها جایگاه کنونی را تشخیص داد. باغ‌های کندلوس و به آهستگی را البته کنار تصویر سال قبل حاصل از مجردها و بازنده قرار دهید تا مسیری را که فروتن پیش گرفته تشخیص دهید.

کاوه باغ‌های کندلوس وقتی در جشنواره بیست ودوم دیده شد تصنع آزاردهنده‌ای در بازی داشت که می‌گفتند فیلم را نابود کرده؛ حالا پس از دیدن فروتن دوران تازه در چند فیلم و عادت به شکل تازه بازی‌اش می‌شود کاوه را هم بهتر فهمید چنان که مرد به آهستگی را بهتر است با این تصویر تازه کنار بیاییم چرا که این محمدرضا فروتن زمان حال است. حساب دوبخش کارنامه‌اش را هم از یکدیگر جدا کنید؛ درست از همان جایی که من روایت را دو شقه کردم.

در یک نتیجه گیری کلی می توان چنین استنباط کرد که سينماي اجتماعي ايران اگرچه در قالب نمايشي خود ستارگاني چون پورعرب، عرب نيا، رادان، تهراني، معتمدآريا، تيموريان، کريمي و گليشفته فراهاني را ديده، اما بي شک حضور موثر محمدرضا فروتن در آثاري چون «قرمز»، «دوزن»، «به آهستگي»، «شب يلدا»، «متولد ماه مهر»، «اعتراض» ، «زن دوم» و «عیار 14» وجوهي از اجراهاي اين بازيگر را در منظر ديد قرار مي دهد که با توجه به شاخصه اجرايي ژانر اجتماعي، نمونه اي الگويي به شمار مي رود.

عاشق هيستريک فيلم قرمز که سيمرغ فجر را برايش به ارمغان آورد شايد معروفترين حضورش در سينماي اجتماعي باشد که او را به علاقه مندان هنر هفتم معرفي کرد و اين نقش که در يک نگره تحليلي داراي ابعادي چون عشق ورزي، تنفر، خشونت مفرط و سوءظن است در سکانس شکنجه تهراني توسط فروتن چنان واقعي و تاثيرگذار در آمده که به نحوي مخاطب سينما را با فرآيند تحول منفي شخصيت هاي اين فيلم درگير مي سازد.
به واقع فروتن از يک عاشق دل خسته به يک جاني خشن تغيير جهت داده بود و در اين ميان صفاتي چون بدگماني به همسر که پيامدي چون تنفر از وي را به همراه دارد در مسير تحليل رفتاري بازيگران نمودي بارز مي يابد.

فروتن در اين قدرت نمايي و بر مبناي مولفه اي حسي چون بيان آرام در لحظه هاي احساسي فيلم يا اضطرابي که بر ميميک چهره اش استوار مي ساخت یا آوايي که در صحنه هاي جنون و خشونت مفرط با لحني مردد همراه مي ساخت، معياري صحيح در فاصله گذاري حس و تکنيک در بازتاب ويژگي هاي دروني و شاخص هاي بروني کاراکتر منطبق بر فضاي قالب محيطي به شمار مي رود و از اين وجه است که شمايل عاشق در قامت هنري فروتن معنايي چند وجهي يافته و از فرآيندي چون عشق جنون آميز در قرمز گذر کرده و به عشقي ملتهب در دو زن مي رسد.

در زاويه اي ديگر عشق همراه با ترديد در به آهستگي به عشقي باز توليد شده و نوپديد در شب يلدا مي رسد و سرانجام اين زنجيره معنايي در نقش هاي اجتماعي به قابي چون متولد ماه مهر مي رسد که در آن، سرخوشي ها و شادابي نشات گرفته از عشقي جوانانه را در شور و حالي اعتراض گون به تصوير مي کشد و او را به ستاره اي ماندگار در سينماي اجتماعي تبديل مي کند و همچنان طعم حضورهاي درخشانش در کام مخاطب حرفه اي سينما به ياد ماندني است.

پرونده های ویژه سی نت از دوره های برگزاری جشنواره فیلم فجر

::  نقل مطالب و عکس های اختصاصی سی نت بدون ذکر منبع، نام نويسنده و نام عکاس ممنوع است  ::

صفحه اول  |  فیلم ها  |   هنرمندان   |   نقد و یادداشت  |  نويسنده ها   |  ویدئو  |  پرسش و پاسخ   |  درباره ما  |   تماس با ما  |   جدول فروش   |   تبلیغات

ماهنامه سینمایی «برش های کوتاه» (جدید)

::  سردبیر: احمد شاهوند  ::