صفحه اول - فیلم ها - نقد و یادداشت - ویدئو - هنرمندان - جدول فروش - نویسنده ها - جدول ارزشگذاری نویسندگان

پرسش و پاسخ   |  درباره ما   |   تماس با ما   |   تبلیغات  |   ماهنامه سینمایی «برش های کوتاه» (جدید)

انتخاب رنگ پس زمینه صفحه: 

پربیننده ترین نقدها و یادداشت ها

سی نت  >> اخبار و مطالب  >> مشاهده متن اخبار

مغزهای «بزرگِ ضد زنگ»! / بومی سازی موفق ژانر «گنگستری» / یادداشت مهدی تیموری برای فیلم «مغزهای کوچک زنگ زده»

:: 25 مهر 1397  5:18:46 PM  ::

مهدی تیموری

سی نت: پس از تماشای سه و چهارباره آخرین ساخته «هومن سیدی» بیش از پیش به پیشرفت ماورایی او در حیطه فیلمسازی پی می برم. «مغزهای کوچک زنگ زده» نمونه یک فیلم درجه یک با موضوع روز و ایده کاملا ایرانیزه شده است. پس از تجربه ناموفق و دو فیلم ضعیف آخرش یعنی «خشم و هیاهو» و «اعترافات ذهن خطرناک من» بی شک «مغزهای کوچک زنگ زده» در همه ابعاد برای او قابل تحسین است. از تدوین، ریتم، موسیقی، بازی ها و فیلمبرداری گرفته تا فیلمنامه و کارگردانی. اگر از آن دست معدود مخاطبانی باشید که در جستجوی «زیر بغل مار» هستید و از هر سکانس فیلم به دنبال نشانه ای از کپی بودن این اثر می گردید بهتر است که نه این فیلم را ببینید و نه این یادداشت را بخوانید. این فیلم ابدا کپی نیست؛ «وامدار» است و به خوبی هم ادای دین می کند و هم قصه سرراست خودش را تعریف می کند. هومن سیدی به خوبی «قصه» تعریف می کند و مخاطب را سرگرم و حرف های اساسی خودش را هم مطرح می کند؛ کاری که بسیاری از فیلمسازان امروزی سینمای ما از آن عاجزند.


خلاصه داستان:

«مغزهاي كوچك زنگ زده» داستان يك باند مواد مخدر با پدرخواندگی شکور (فرهاد اصلانی) در حلبي آبادهاي تهران است كه از قضا پناهگاه كودكان بي سرپرست و جوانان بيكار حاشيه شهر است كه متلاشي شدن آن، بحراني جدي در خانواده شاهين (نويد محمدزاده) ايجاد مي کند...


فیلمنامه:

«میگن اگه چوپون نباشه گوسفندا تلف میشن یا گم میشن یا گرگ بهشون میزنه یا از گرسنگی میمیرن چون مغز ندارن، هرکسی که مغز نداره به چوپون احتیاج داره، یه چوپون دلسوز. چوپون حکم پدر گوسفندهارو داره. آدم بدون پدر هیچی نیست. این چوپونه و ما همه گوسفنداشیم. اون به ما میگه که کی بریم. کجا بریم. چیکار کنیم. کی بشینیم. کی پاشیم. کی بمیریم...»

اول از همه به یکی از معدود مشکلاتم با فیلم اشاره می کنم. مشکلی که وقتی برای بار چهارم به تماشای فیلم می نشینی کمی تو را اذیت خواهد کرد. نریشینی که اشاره کردیم و در ابتدا و انتهای فیلم با صدای شاهین «نوید محمدزاده» پخش می شود زیادی برای یک کاراکتر بی سواد، بی خانواده، دنیا ندیده و پایین شهری که برای ابتدایی ترین وجوهات انسانی هم ارزشی قائل نیست عمیق، فلسفی و دست بالا است. انگار که فیلمساز خواسته به هر طریقی حرف «خودش» را در فیلم جا دهد؛ ولو با این نریشن؛ هرچند که همین نریشن هم به شکل گیری فضای کلی فیلم کمک شایانی می کند.

هومن سیدی در خلق یک جغرافیای تا حد بسیاری «نامعلوم» بی نظیر عمل کرده است. هرچند که برخی نشانه هایی نظیر بام تهران و یا ماشین پلیس مشخص کننده موقعیت داستان در شهر «تهران» هستند، اما حرف فیلم بسیار بزرگتر از آن است که محدود به یک شهر و یک کشور شود. فیلم حرف های «انسانی» بسیاری دارد. همانطور که قبل تر هم اشاره کردیم، «مغزهای کوچک زنگ زده» وامدار فیلم های بسیاری از کارگردان های مورد علاقه سازنده اثر است؛ این موضوع ابدا قبیح و زشت نیست. کاملا هم مرسوم است؛ به شرطی که کاملا بومی سازی شود و تبدیل به اثری جدید از سازنده شود و صرفا کپی محض نباشد؛ که این کار را هومن سیدی در این اثر به خوبی انجام داده است؛ الهام گیری او از «دار و دسته های نیویورکی» و «شهر خدا» همانقدر مشهود است که هنرمندی او در خلق این اثر و جزئیات و ایرانیزه شدن آن. فیلمنامه و دیالوگ نویسی مغزهای کوچک زنگ زده درخشان است. هر دیالوگی که ردو بدل می شود در راستای معرفی شخصیت افراد، و پیشبرنده داستان است. هر شخصیت ادبیات مخصوص به خود را در فیلم دارد که برگرفته از جغرافیای ذهنی و محیطی اوست.

کاراکترها در همان سکانس های اولیه به خوبی معرفی می شوند؛ شاهین که به دنبال کسب و کار پدرآمدتر است و می خواهد هرطور که شده خودش را به شکور اثبات کند تقابلی میانشان شکل می گیرد که در همان چند دقیقه اول فیلم گویای تفاوت شخصیتی این دو فرد است. پدرخوانده ای که تمام بچه های بی سرپرست آن منطقه را بزرگ کرده، بی رحم است و خشن. در سوی مقابل فردی که در آن منطقه زندگی می کند و در مقابل ادعاهای واهی اش حتی توان بریدن یک گوش را هم ندارد! «نوید محمدزاده» با دستان منقبض و بدنی خشک و یک دندان مصنوعی متفاوت تر از دیگر اعضای خانواده به ویژه دو برادر دیگرش یعنی شکور و شهروز است. نقاط عطف فیلم به خوبی کنار یکدیگر چیده شده اند. کاراکتر دیگری که به خوبی تعریف شده است و اجرای خوبی هم دارد، دختر خانواده است. شهره که مشغول به آرایشگری است پس از سپری شدن شبی که خواستگار دختر خانواده یعنی شهره از زیر بار مراسم در می روند فیلم وارد ریتم تند تری می شود. شاهین که در صدد اثبات خودش به شکور بوده به همراه دیگر دوستش (با اجرای کم نظیر نوید پورفرج) خواستگار متواری را پیدا می کند و علت را جویا می شود. فاجعه شکل می گیرد! فیلمی از خواهر او در موبایل ها پخش شده است که در نگاه مخاطب عادی سینما موضوع حادی به شمار نمی آید اما تنها همان فیلم برای همان محله و افراد بس است. فیلم به خوبی مفاهیم تعصب گونه ای که از کلیدواژه «غیرت» ارائه شده است را به چالش می کشد؛ و اما شاید کاراکتر سرنوشت ساز و تعیین کننده نهایی قصه برادر کوچک خانواده یعنی شهروز باشد؛ او که در همان ابتدا فیلم با قضایای ضربه خوردن او از سوی عده دیگر و تکاپوی شکور برای پیدا کردن ضارب او و انتقام از آن شکل می گیرد و سرنخ فیلم پخش شده در موبایل ها را او می گیرد و شاید با شروع «چوپانی» او نیز فیلم به اتمام می رسد. به هر جهت آخرین ساخته هومن سیدی در فیلمنامه پر از جزئیات ریز و درشتی است که به خوبی پرداخت شده اند و یک محصول مستحکم و قوی را پرداخت کرده اند که حاصل آن «مغزهای کوچک زنگ زده» شده است.

شاهین (نوید محمدزاده) که در ابتدا و تا میانه فیلم شخصیت منفعلی دارد و از هرگونه تصمیم گیری عاجز است پس از درگیری مسلحانه با پلیس و دستگیری دو برادر دیگرش (شکور و شهروز) دچار تحول درست و دقیقی می شود که نشانه های آن را در اوایل فیلم به خوبی در زیر متن درک کرده ایم. مادری که مدام سرکوفت می زند و می گوید:«تو تا خون می بینی پس می افتی» و یا «پس از سالها تمرین تازه تونستی کله یه مرغ رو ببری!» و ترس بزرگ و اعجاب آورش به هنگام قصاص خواهرش توسط برادر کوچکتر به خوبی گواه تفاوت شخصیتی او با دیگر اعضای خانواده به ویژه دو برادر دیگرش است؛ همه این نکات و جزئیات جذاب دست به دست یکدیگر داده اند تا با یک فیلمنامه چفت و بست دار و قوی سر و کار داشته باشیم که کمتر ایرادی می توان به آن وارد کرد.


کارگردانی:

از فیلمنامه مستحکم اثر که بگذریم، این فیلم در کارگردانی هم جای حرف بسیاری دارد که بی شک در این زمینه هم مقدمات بهترین اثر جشنواره سی و ششم و کارنامه هومن سیدی را فراهم کرده است. دوربین در تک تک لحظات در جای درست خودش قرار دارد. چه جایی که نماهای ثابت در حد تک شات از فضای حاکم بر قصه نشان می دهد، چه جایی که روی دست است و لرزش هایی که تعمدی و صحیح هستند. در واقع این فیلم به خوبی می تواند «دوربین روی دست» درست و اصولی را برای بسیاری از فیلمسازان جوان که اکثر اوقات بی دلیل تن به استفاده از آن می دهد را معنا کند؛ در واقع این فیلم از لحاظ فنی کوچکترین کم و کسری ندارد. از کارگردانی سیدی گرفته تا فیلمبرداری «پیمان شادمانفر». تک تک عوامل با موفقیت مثال زدنی خود را در فضای حاکم بر فیلم جا می دهند و بی ادا و حرکت اضافی در خدمت قصه و روایت آن هستند.

سیدی طبق معمول به خوبی توانسته از هدایت بازیگرانش بر بیاید. شاید بزرگترین برگ برنده او نیز همین باشد. حتی در فیلم های ضعیف و قبلی اش با «سیامک صفری» در «اعترافات ذهن خطرناک من» و «امیر جدیدی» در «سیزده» آن را اثبات کرده بود؛ و اما در اثر واپسینش از «نوید محمدزاده» که اکثر اوقات درخشان است و «فرهاد اصلانی» که بعد از چند فیلم دوباره بی نظیر شده است گرفته تا شاگردان خودش همچون «نوید پورفرج» و «مرجان اتفاقیان» که در فصل ترک خانه و صحبت های واپسینش با شاهین خوش درخشیده است.

هومن سیدی با «مغزهای کوچک زنگ زده» اش کار بزرگی برای سینمای ژانر زده ایران کرده است که شاید خودش هم از آن خبر نداشته باشد. او یک فیلم «گنگستری» خوش ساخت خلق کرده است. یک فیلم «گنگستری» که به خوبی بومی سازی شده است. البته در این نباید از دیگر عناصر فیلم که به خوبی با یکدیگر جور شده اند را از یاد ببریم؛ مثلا از موسیقی خوب «بامداد افشار» و یا میزانسن های بعضا شلوغی که در عین شلوغی دارای جزیئات قابل توجهی هستند.

در «مغزهای کوچک زنگ زده» با یک فیلم گنگستری رو به رو هستیم که در آن خبری از کت و شلوارهای مرسوم در فیلم های مافیایی و گنگستری اسکورسیزی و کوپولا نیست. مافیای آن در سطح شهر است. بدون کوچکترین خوشتیپی و خوش قیافگی های کلیشه ای. او به خوبی شکل زندگی آدم هایی که روزانه در حلبی آبادها سیر می کنند را به تصویر کشیده است. تصویری که اگرچه بسیار تلخ، سیاه و شاید گزنده است اما پس از پایان فیلم مخاطب را با حالی خوب از سینما خارج می کند. حال خوبی که مدت ها بود سینمای یکنواخت ایران به آن احتیاج داشت. همانطور که در بخش فیلمنامه بارها و بارها اشاره شد، فیلم از حیث پرداخت کاراکتر سبک بصری و بازی بازیگران اش فیلم پرباری است. کاراکتر ها به بهترین شکل ممکن معرفی و پرداخت شده اند و موقعیت های داستانی از فرصت های لازم برای توسعه هرچه بیشتر برخوردار هستند. گام و ضرباهنگ هرگز دچار سستی و عدم انسجام نمی شود؛ همانطور که دوربین و تدوینش هم دچار نمی شود.

انتخاب موضوع و نوع پرداختن به آن قدم زدن بر لبه تیغ بوده که جسارت سیدی و اطمینانش از کاری که می‌خواهد انجام دهد را نشان می‌دهد و یادآور هیچ فیلم مشابهی در سینمای ایران نیست. درصورتی‌که می‌توان موضوعات نزدیک به آن را در سینما جستجو کرد اما مغزهای کوچک زنگ‌زده کامل‌ترین خانواده‌ی تولید و پخش مواد مخدر را به تصویر می‌کشد و شاید با گذر زمان و اثبات بیشتر ارزش هایش در کنار صد فیلم برتر تاریخ سینمای ایران قرار بگیرد.

در پایان باید اشاره کرد که «مغزهای کوچک زنگ زده» بدون شک بهترین اثر سی و ششمین جشنواره فیلم فجر بود. فیلمی با کارگردانی بسیار خوب، فیلمنامه ای عالی و فیلمبرداری حساب شده و بازی های پر از جزئیات و درخشان تصاویر نابی را خلق و روانه پرده جادویی کرده است؛ نگارنده امیدوار است که هومن سیدی همین فرم را حفظ کند و به عقب برنگردد!

پرونده های ویژه سی نت از دوره های برگزاری جشنواره فیلم فجر

::  نقل مطالب و عکس های اختصاصی سی نت بدون ذکر منبع، نام نويسنده و نام عکاس ممنوع است  ::

صفحه اول  |  فیلم ها  |   هنرمندان   |   نقد و یادداشت  |  نويسنده ها   |  ویدئو  |  پرسش و پاسخ   |  درباره ما  |   تماس با ما  |   جدول فروش   |   تبلیغات

ماهنامه سینمایی «برش های کوتاه» (جدید)

::  سردبیر: احمد شاهوند  ::