صفحه اول - فیلم ها - نقد و یادداشت - ویدئو - هنرمندان - جدول فروش - نویسنده ها - جدول ارزشگذاری نویسندگان

پرسش و پاسخ   |  درباره ما   |   تماس با ما   |   تبلیغات  |   ماهنامه سینمایی «برش های کوتاه» (جدید)

انتخاب رنگ پس زمینه صفحه: 

پربیننده ترین نقدها و یادداشت ها

سی نت  >> اخبار و مطالب  >> مشاهده متن اخبار

شبحی از هیچ / نگاهی به فیلم "بی خود و بی جهت"

:: 10 دی 1391  1:36:26 AM  ::

سی نت: از همان روزهایی که مجموعه ای به نام هالیوود (صد سال پیش) شروع به فعالیت کرد علاقه خود را به داستان نشان داد و اگر خروجی امروز هالیوود را بررسی کنیم پی خواهیم برد بیش از 75 درصد تولیدات محوری هالیوود بر اساس اقتباس از رمان تولید می شود. صد سال قبل فیلمسازان و تهیه کنندگانی که به لوییس بی مایر(موسس کمپانی مترو گلدن مایر) مراجعه می کردند با این پرسش مواجه می شدند داستان فیلم چیست ؟آیا این داستان را قاطبه تماشاگران خواهند پسندید؟با همین نیم مقدمه کوتاه باید این موضوع را مطرح کرد که در سینمای فعلی ایران قصه گویی سر راستی که دارای سرانجامی دلپذیر باشدامری نکوهیده بر شمرده می شود. موضوع مورد اشاره گرفتاری مهم اغلب تولیدات مهم سینمای ایران است. با همین مقدمه باید در مورد دو فیلم اخیر عبدالرضا کاهانی به این مهم اذعان داشت که کاهانی دیگر قصه گفتن را همچون فیلم مولف هیچ فراموش کرده است و لحن قصه گویی اش را از دست داده است وبرای گریز از واگویی قصه ای روان و متعادل ، فیلمساز به دام فرم بازی می افتد. فیلمنامه«بی خود وبی جهت» فاقد محتویات قاعده مند است و متاسفانه عده ای از منتقدان و روزنامه نگاران به جای اشاره به ضعف های مشهود فیلمنامه ای که فاقد نقطه عطف ها و کنش های محرک داستانی است، بی خود و بی جهت نسبت مکتب و سبک های ابسورد(2) و REAL TiME را به فیلم الصاق می کنند.در صورتیکه تمامی این نسبت ها غلط است و فیلمنامه ای که حداقل استاندارد های قصه پردازی را ندارد برای پوشش معایبش نباید به این سبک و قالب ها نسبت داده شود.کاهانی تلاش می کند در دو فیلم اخیرش نابسامانی و سرگشتگی اقتصادی را در توده های مختلف اجتماعی مورد کنکاش و واکاوی قرار دهد.در فیلم اسب حیوان نجیبی است و فیلم بی خود و بی جهت ، به دلیل سرگشتگی دراماتیک نه تنها مفهوم مورد نظر از فیلم به مخاطب منتقل نمی شود بلکه اصل مفهوم مورد نظر سازنده با عدم پرداخت مناسب و یک پایان بندی کاملا باسمه ای از بین می رود. باید یک نکته را هم بررسی کرد چگونه می شود که کاربلدی همچون کاهانی تا آستانه سقوط در حرفه اش پیش می رود. نسبت دادن دو فیلم کاملا سطحی فیلمساز و پیوست کردن این دو فیلم به مکاتبی همچون ابسورد و واژگانی از این دست فیلمساز را تا آستانه نابودی می برد.باید به منتقدانی که زمینه «ادوود»(1) شدن نابغه ای همچون کاهانی فراهم آوردند تبریک گفت.

ابسورد (نقل دهان ستایشگران) ناقص و ناشیانه هر دو فیلم اسب حیوان نجیبی است و بی خود بی جهت، در فضای رئال ،تضادهای مفهومی را پدیدمی آورد.ضمن اینکه ابسورد یک مکتب ادبی- تآتری خاص است و در سینما چنین مکتبی نمی تواند عصای دست فیلمسماز باشد.آنانی که لقلقه زبانی و کلامی اشان در این نشریات ظاهرا تخصصی استفاده از مکاتب تاتری است ،نمی دانند که در سینما ژانر ، ساب ژانر و پیروی از قواعد ژانر است که دستمایه لحنی فیلم به شمار می رود و ابسورد و مکاتب تاتری از این دست نمی تواند از فیلتر های سینما عبور کند. ابسورد در حوزه مطالعات سینمایی به هیچ وجه تعریفی ندارد و به معنای واقعی در قالب هیچ ژانری نمی گنجد . اما در حوزه رسانه همین تئوری تراشی های مکتوب عده ای خاص در رسانه ها سبب زمین خوردن فیلمسازی کاربلد شده است و نتیجه این سقوط در بی خود وبی جهت متجلی شده است.فیلمسازی که در آثارش تا قبل از ساخت اسب حیوان نجیبی است ،به سینمای قصه گوی موثر تعلق خاطر داشت و تحت تاثیر این فضای مطبوعاتی شبه روشنفکری به دام سبک و مکاتبی می افتد که هیچ ربطی به سینما ندارد.

فیلم بی خود بی جهت یک کمدی هزل نمایشی کاملا متوسط است و چیزی بیشتر از این نیست.ضمن اینکه در اغلب موقعیت های شبه نمایشی هر دو فیلم آخر فیلمساز، جنبه های هزل فیلم ناقص ادا می شود. عنوانی که برخی ازمنتقدان تحت عنوان تصویر عریان زندگی(REAL TIME) الصاق کرده اند به اعتقاد نگارنده باز هم کج فهمی دیگری در شناخت مدیوم سینما به شمار می رود. فیلمنامه هر دو فیلم اخیر کاهانی آنقدر سطحی به نگارش درآمده است که مخاطب به جای مواجه با موقعیت های نمایشی روان و متعارف در فیلم با مشتی آشوب های نمایشی هیستریک مواجه است که مجموعه این آشوب ها نه ماهیت نمایشی دارند و نه جزئی از یک پیکره روایت.

اگر فیلم هیچ را مرور کنیم خواهیم فهمید که کارگردان از بهترین اثر نمایشی کارنامه اش که مهر مولف بودن را یدک می کشد و یکی از فیلم های ماندگار دهه هشتاد است به شبح نگاری از اثر مولفش(هیچ) دچار است ..

اما داستان بی خود بی جهت تخت و بی منطق است و ارتباط پرسوناژها و نوع روابط پر از جزئیاتی بی ربط است که تنها یک صحنه برای اجرای یک موقعیت خاص ،برای درام پردازی بوجود می اید و پیوستگی خاصی با صحنه بعدی وجود ندارد. در دو اثر اخیر کاهانی دیگر از آن جزئیات ریزپردازانه برای شکل گیری شخصیت و درام وجود ندارد.

حتی اگر با پیش فرض REAL TIME هم بخواهیم شالوده فیلم را بررسی کنیم با در نظر گرفتن قالب زمان واقعی در مدت زمان فیلم باید رویدادها و دیالوگ هایی در چیدمان فیلم وجود داشته باشد که پیشینه شخصیت ها را برای مخاطب عیان سازد و عطف به شخصیت سازی از رویدادهایی که در محور درام قرار می گیرد، ظرفیت های نمایشی خاص حاصل شود .اتفاقا نمونه دایره زنگی با قالب REAL TIME ساخته شده است اما در درام این اثر ظرفیت نمایشی و«شخصیت سازی ابعادی» را فیلمنامه نویس از قلم نینداخته است و این فیلم نمونه فرمی خوبی برای گرته برداری الگویی به شمار می رود.

در دستور العمل های کارگاهی، فیلمنامه های REAL TIME شخصیت سازی ابعادی مهمترین سرفصل به شمار می رود و عدم نبود شخصیت پردازی ابعادی،فیلمی نظیر بی خود و بی جهت را با خسران معنایی و فحوایی مواجه می سازد .با این پیش فرض تصور کنید که پرسوناژ محسن (رضا عطاران) که در نتیجه گیری پایانی فیلم کاهانی سعی می شود او را مردی انسان دوست نشان دهند که برای دوست و رفیقش دست به یک فداکاری بزرگ زده است به جای اینکه در شرایط جفنگ (ابسورد) فیلم این مولفه بیشتر به چشم آید بر عکس ابعاد تیپیکال این شخصیت در لایه های تهوع آور داستانی نمود پیدا می کند و شخصیت شکل دو بعدی پیدا نمی کند و شخصیت پردازی گنگ فیلم است که همگرایی دو خانواده را در پایان بندی فیلم بی اهمیت جلوه می دهد.

با توجه به اینکه در محافل مطبوعاتی اغلب منتقدان واژه ابسورد و real Time را به فیلم وصله می کنند باید گفت نیش مینی مالیسم در نوع شخصیت پردازی در فیلم کاهانی به هیچ وجه توجیه ندارد.اگر مبنای روایت بر اساس زمان واقعی است پس نگرش خلاصه کردن شخصیت ها چه صیغه ای است؟ اگر مدعی هستند که فیلم هزل بی خود و بی جهت ابسورداست پس مینی مال کردن شخصیت ها چه دلیلی دارد. مگر نه این است که در صورت وجود حتی رگه هایی از ابسورد موقعیت های نمایشی باید بر شخصیت ها استوار باشد؟ یکی از ویژگیهای ادبی و تاتری ابسورد شخصیت محوری و اتکا به داستانهای منتج از شخصیت است .با این حساب خلاصه و جمع بودن شخصیت هیچ تناسبی با ابسورد ندارد.با توجه به ساختار کلی فیلم کاهانی این احساس بوجود می آید که او می خواهد تعمدا دنباله رو مهرجویی باشد. دربررسی آثاری از مهرجویی که منتقدان تآتری لفظ ابسورد را بدان وصله کرده اند، هیچگاه جمع بندی روایی مبتنی بر مولفه های شخصیت پردازی نیست .پایان بندی مهمترین مولفه در آثار مهرجویی (همه آثار) از تلاقی شخصیت و رویدادهای آنی پدید می آید .نمونه خوب چنین مثالی میهمان مامان است .اما در بی خود و بی جهت فیلمساز به غلط اصرار در این جهل ابسورد زده دارد و نمی تواند جمع بندی مناسبی با توجه به شخصیت ها در پایان ارائه دهد.برای جمع بندی نهایی نیز کنشی منطقی از شخصیت ها سر نمی زند.

شخصیت ها در این فیلم بیشتر جنبه های تیپیکالشان نمود دارد و برخلاف فیلم تکامل یافته هیچ نقصان پرداخت در آنها مشهود است .کافی است شخصیت ها را یکبار با دقت مرور کنیم به عنوان نمونه الهه با چه انگیزه های عاطفی و عاشقانه به فرهاد دلبسته شده که همه مترو معیار های خانواده را زیر پا گذاشته است .در طول فیلم در خواهیم یافت که فرهاد (مهران احمدی) یک لوده به تمام عیار است و شخصیت الهه دختری کاملا جدی و عملگرا است. الهه برای رسیدن به اهداف فردی اش از هیچ تلاشی فرو گذار نیست. الهه از آن دست دخترانی است که جهان بینی اش با فرهاد (احمد مهرانفر) بسیار تفاوت دارد و تلاقی این دو کاملا سطحی است .فرهاد با این همه ویژگهای اخلافی الگویی نیست که الهه به خاطر او حاضر به همه نوع فداکاری باشد. مردی که سهل انگارانه حتی از پس اداره خویش بر نمی می آید .به دلایل مورد اشاره نیروی انگیزشی الهه از ابهامات اساسی این شخصیت به شمار می رود.

در مدل REAL TIME تقریبا همه روابط با ترتیب طبیعی ارائه می شوند. اما در بی خود و بی جهت ترتیب روابط با توجه به نوع چیدمان زمانی فیلم منبطق با ماهیت درام نیست. شخصیت ها دائما با یک کنش عصبی وارد صحنه می شوند و صحنه نیمه کاره رها می شود. اغلب سکانس ها آنقدر مغشوش و شلوغ است که جایی برای نمود پیدا کردن روابط طبیعی باقی نمی ماند . در شیوه پرداخت REAL TiME بخشی از واقعیت واقع نما همه روابط در یک چیدمان زمانی کامل می شوند. در مدل Real Time هر محرک داستانی چه از جانب شخصیت ها و چه به صورت رویدادی باشد ترتیب زمانی خاص دارد . کافیست به نمونه Real Time دایره زنگی به یک اثر مولف دقت کنیم . در اغلب صحنه های فیلم محرک های داستانی دراماتیک سبب رفتن قصه به پرده بعدی می شود .در این قالب بیرونی سازی شخصیت ها محرک داستانی است. اما در بی خود و بی جهت محرک اصلی داستان در بخش کنش شخصیت ها گنجانده می شود .طبیعتا وقتی روابط بدون نظم طبیعی ارائه می شوند تاثیر آن در مخاطب قطعا سردرگمی است.

نوع روابط این دو زوج در فیلم کاملا ناقص به نظر می رسد و منطق گنگ شخصیت پردازی در سه پرسوناژ الهه، محسن و فرهاد بسیار پررنگ است و تنها شخصیت مژگان (پانته آ بهرام) به گیجی دچار نمی شود و تنها دلیلش این است که سطح بازی مقبولی از جانب بازیگر ارائه می شود و سه شخصیت دیگر بازی را با حضور در یک بالماسکه تیمارستانی اشتباه گرفته اند و منطق گنگی از شخصیت ها برون می تراود. در ساختار کلاسیک برای مفهوم سازی واقعیت فضا و مکان باید به صورت یکپارچه با شخصیت بازنمایی شود. در فیلم بی خود و بی جهت ضمن اینکه امیال دو گانه پرسوناژها، احساس خشم، وحشت، قدرت، عشق رومانتیک در شخصیت ها جلوه ای ندارد و همه چیز به ظاهر زیر آن لایه ابسورد جفنگ فیلم گم شده است، این شخصیت ها هیچ تناسبی با واقعیت فضا و مکان مد نظر فیلمساز ندارند.

...

(1) فیلمسازی که می خواست فیلمهای هنری بسازد اما نهایت تلاشش به فیلم نازل و بی مووی ختم می شد.

(2) نوانی است که اولین بار توسط مارتین اسلین منتقد، در کتابی به همین نام ثبت شد؛ او این نمایشنامه ­ها را بر مبنای یک تم اصلی پوچی مشابه آنچه آلبر کامو در مقاله سال 1942 خود با عنوان «افسانه سیسیفوس» استفاده می­کند، بکار می­گیرد. پوچی در این نمایشنامه­ ها شکل واکنش انسان را نسبت به جهان بی ­مفهوم را در برمی­گیرد، انسان مانند عروسک خیمه ­شب­ بازی در کنترل نیرویی خارجی است. این اصطلاح برای طیف وسیعی از نمایشنامه ­ها بکار برده می­شود و بسیاری از این خصوصیات در نمایشنامه ­های این سبک یکسان است. کمدی که با تصاویر تراژیک آمیخته شده، شخصیت­هایی که با ناامیدی مجبورند کارهای تکراری و بی­ مفهوم انجام دهند، دیالوگ­های پر از کلیشه، بازی کلمات و بیهوده­ گی، و موضوعات تکراری و گسترش دهنده پوچی. این نوعی از تئاتر است که به بازه وسیعی از آثار نمایشنامه نویسان دهه‌های پنجاه، شصت از جمله ساموئل بکت، اوژن یونسکو، آرتور آدموف و دهه‌های متعاقب آن از جمله تام استوپارد، و هارولد پینتر (به تعبیر آخرین ورژن همین کتاب- 2004) اطلاق می‌شود.

پرونده های ویژه سی نت از دوره های برگزاری جشنواره فیلم فجر

::  نقل مطالب و عکس های اختصاصی سی نت بدون ذکر منبع، نام نويسنده و نام عکاس ممنوع است  ::

صفحه اول  |  فیلم ها  |   هنرمندان   |   نقد و یادداشت  |  نويسنده ها   |  ویدئو  |  پرسش و پاسخ   |  درباره ما  |   تماس با ما  |   جدول فروش   |   تبلیغات

ماهنامه سینمایی «برش های کوتاه» (جدید)

::  سردبیر: احمد شاهوند  ::