صفحه اول - فیلم ها - نقد و یادداشت - ویدئو - هنرمندان - جدول فروش - نویسنده ها - جدول ارزشگذاری نویسندگان

پرسش و پاسخ   |  درباره ما   |   تماس با ما   |   تبلیغات  |   ماهنامه سینمایی «برش های کوتاه» (جدید)

انتخاب رنگ پس زمینه صفحه: 

پربیننده ترین نقدها و یادداشت ها

سی نت  >> اخبار و مطالب  >> مشاهده متن اخبار

یادداشت محمدتقی فهیم برای فیلم "سر به مهر"

«سر به مهر» نمایشی امیدآفرین و بدور از افراط و تفریط

:: 10 دی 1392  2:39:19 AM  ::

محمدتقی فهيم

سی نت: عبور از دالان افراط و تفریط نمایش تظاهرات مذهبی و دینی سینمای ما، منتهی به گستره‌ای از روشنایی شده که حداقلش در فیلم «سربه مهر» امید آفرین است. سال‌هایی بود که گنجاندن سکانسی از ادای فرایض مذهبی، از جمله نماز، منشا دستوری و مدیریتی داشت، یا اقل آن براساس چراغ سبز بالادستی‌ها ، جایی از قصه ها را اشغال می کرد. رویکردی که متعاقب آن حذف نود و نه درصدی این نمایش ها را درپی داشت و به دلیل حملات هم آوای بخش قابل توجهی از رسانه ها و جریانات شبه روشنفکر تا حدودی شرم از قراردادن داستانک‌های حتی فرعی مثلا درباره نماز، بر فیلمسازان غلبه کرد تا آنجا که در چند سال گذشته به ندرت فیلمی دارای پلانی از نماز بود.

اما فیلم «سر به مهر» حکایت شکست این افراط و تفریط است، شکستی که حاصل اش موفقیت برآمده از تجربه است، امور معنوی را بسپارید به دل ها، یا به قول معروف «بگذار که دل حل بکند مسئله ها را ...» به ویژه در هنر،کشش دل، اولویت دارد، این گزاره در صورت تاثیرپذیری از آگاهی، اطلاعات، فهم عمیق از موضوع، دانش اجتماعی و تسلط بر ابزار خلق هنر، مخلوق آن بر دل می‌نشیند، مصداق بارز « کار از دل برآمده لاجرم بر دل نشیند».

«سربه مهر» حاصل درک دلی و فهم محتوایی موضوعی است که فیلمساز در فرم و ساختاری قابل قبول به اجرای آن دست یافته است. گونه اجتماعی با رویکرد روانشناسانه، سنجیده ترین قالبی است که هضم و انتقال مشکل تنهایی و کم رویی دختری ساکن یک کلان شهر را باورپذیر جلوه می دهد. همه جزییات برهمین اساس چیده شده است.

از عناوین کاربردی مانند «سر به مهر» که بروزدهی یک راز را تداعی می کند ولی با مفهوم سجاده و نماز خواندن درمتن اثر پیوند عمیق دارد، (ترسم که اشک درغم ما پرده در شود/ وین راز سر به مهر به عالم سمر شود)، تا «صبا» که مبشر و پیام آور از غیب است و همچنین «آرام باش» که بر مطلع وبلاگ ثبت شده و درادامه به خوبی تضاد فضای مجازی با واقعیت بیرونی را به رخ می کشد. اما مهم‌تر، کنش و رفتارآدم اول قصه است، با ویژگی خجالت و آشفته حالی که از کدهای علمی روان شناختی پیروی می کند. چنین آدم هایی در تنهایی ظرفیت‌هایی دارند که در جمع قادر به بروز آن نیستند، لذا در خلوت خود، مستعد ظاهر می‌شوند، واقعیتی که درباره «صبا» صادق است، او به دنیای مجازی و حرف زدن در شبکه‌های اجتماعی روی آورده است، وبلاگ نویسی بهترین گزینه نمایش انسان حاضر در جامعه مدرن است. جامعه ای که البته در ظاهر به عوامل مدرنیته تن داده ، درحالی که تاروپود آدم هایش، همانند خود جامعه - که زیرپوستش آکنده از سنت هاست عمیقا مستعد معنویت است، برای همین وقتی صبا در مسیر جستجوی برون رفت از تنهایی در فضای مجازی به بن بست می رسد ، با کمترین تلنگر، چاره را در معنوی ترین راه ارتباط می‌یابد: نماز. نماز اگر چه در ظاهر مانند وبلاگ نویسی، فعلی یک طرفه و به قول امروزی ها، مونولوگ است، اما ماهیتا فاصله از زمین تا آسمان دارد. در آن‌جا دروغ گفتن و اغراق کردن با کمترین هزینه همراه است وچه بسا پاداشی درحد تایید دایره ای چند نفره هم داشته باشد، اما در اینجا جواب گرفتن از مونولوگ، دوری از دروغ و سستی ایمان است، درصورت چنین موجودیتی، دستمزد آن رهایی از تنهایی و رسیدن به سرچشمه زلال و رستگاری است.

مقدم دوست برای جلوه درست و باورپذیر شخصیت مستاصلش، نیازی به آسمان و ریسمان دوختن نداشته است. مظاهر شهر و امکانات جدید ارتباطی و زیستی، در فضای به اصطلاح مدرن موجود در اطراف و اکناف شهر،کافی است تا آدمی را دچار انواع تناقضات کند. به یاد بیاورید مثلا خانواده حامد (خواستگار صبا) را که با فرایض دینی بیگانه و ظاهرا حامد هم باید چنین فرهنگی در او نهادینه باشد، با همین تصور هم، صبا شهامت ابراز روی آوری‌اش به نماز را ندارد و از او پنهان می‌کند، در حالی که حامد در عین وابستگی به فرهنگی مغایر، به محض دانستن گرایش صبا به نماز، گل از گلش می شکفد. شغل حامد در نماد مدرنیته برج میلاد تاکیدی برانتساب او به دوری از فرایض دینی است! اما همین آدم درونش و مایه های فکری رسوب شده در او گرایش به سنت‌ها دارد. همچنانکه شیشه‌های آب معدنی، فست فود ها، کار در دالان های شیک میلاد و ... صبا را از بازگشت به معنویت و سمبل مذهبیت، یعنی نماز باز نمی دارد. اگر چه برایش دشوار است، آنهم برای کسی که تا قبل از این دوستش را برای نماز خواندن مسخره می کرده است. کم رویی صبا و تردید های او به رغم واقعیت و داشتن مابه ازای بیرونی، اما بهانه است.

اصل و لایه زیرتر مفهومی داستان و ماجراهایش، چالش تفکری است که ادعای غلبه مدرنیسم برجامعه ایران دارد یا حتی خط بطلانی براین نگاه سطحی برجامعه ایران است و به تاکید باید گفت که اگر این نگره و دراماتیزه شدن این گرایش که «آدم ها در وضعیت بحرانی برگشت دارند» را در فیلم پر رنگ ببینیم، چیزی از ارزش «سر به مهر» کم نمی‌کند.

نتخاب کاراکتر زن برای روایت قصه ای که در فرعیات اش نیز رویکردی زنانه دارد، نیازمند شناخت لازم در عین هوشمندی برای عبور از خطر زن ستایی داشته است. حال و هوای لطیف، فقدان خشونت و نداشتن عنصری در شمایل آنتاگونست، عاملی نشده تا اثر تخت و بی کشش شود، چرا که اساسا چالش و التهاب لازم در پرداخت شخصیت‌ها خصوصا صبا پیش برنده هستند. در واقع مقدم دوست از این تسلط برخوردار است و قبل از اجرا در فیلمنامه به این فاکتور توجه داشته که کارهای شخصیت محور یعنی پرداختن به جزییات آدم‌های قصه، برای همین است که مثلا نماهای کار با کامپیوتر و وب گردی صبا، وقتی بخشی از التهاب و عصبیت صبا را منتقل می‌کند که کیبورد و حک کلمات بر صفحه مونیتور درقاب گرفته می شود یا حضور صبا در محیط و جمع دوستانش دیده و ارتباط آنها به منظور تاکید بعدی بر تنهایی او روایت می‌شود و از همه لازم تر در چنین آثاری توان نقب زدن به درن شخصیت است. در غیر این صورت همذات پنداری رخ نمی‌دهد.

اندکی از جزییات رفتاری و گفتاری صبا را در ذهن مرور کنید : مکث ها ، سربه زیری ، راه رفتن ، صحبت با همجنس و مخالف خود ، درد دل ها و ارتباط خصوصا با خواهرش و خواستگارش را که چقدر با هم فرق می‌کند. دیالوگ نویسی مقدم هم حساب شده است. مطمئنا اگر حرف‌های صبا، در دهان یکی دیگر قرار بگیرد به شدت فریاد خواهد زد که اشتباه است. یا حتی دیالوگ‌های او قبل از صرافت به نماز و پس از آن را که به خوبی تفاوت جایگاه او را در جامعه و میزان علائقش به دنیا و سپس تقربش به معنا را می‌رساند. شخصیت یعنی همین. در آثار فاقد شخصیت، انگار آدم‌ها بلبرینگ هستند و از یک قالب خارج شده‌اند، در حالی که در پرداخت درست، کنش و واکنش، رفتار و گفتار، نشست و برخاست، پوشش و تمیزی و طهارت آدم ها تمایز آشکار دارند و نشان دهنده افکار، درون و شخصیت آن‌هاست.

اما با تمام این تفاصیل و کلیشه شکنی اتفاق افتاده، «سر به مهر» از دو ناحیه در رنج است. نخست در منطق روایی آن است. جستجوی صبا برای یافتن جای نماز گذاشتن از جمله رفتن به فرودگاه پرسش هایی چند در ذهن مخاطب ایجاد می کند ، حتی مفهوم سمبلیک این جستجو فرودگاه که تلویحا معنایی از عروج و پرواز دارد باورناپذیر نیست. آن هم در کشوری که تبلیغات زیادی مبنی برصرف بودجه زیاد برای مسجد سازی درآن می شود. بی تردید مقدم دوست با تامل و تعمق بیشتری می‌توانست به تمهید بهتر و حسی‌تری برای بیان مفهوم مورد نظرش دست یابد تا اجرای کنونی که نیشخند تماشاگر را به هم راه می‌آورد.

نکته جدی تر و اساسی‌تر اما، نوع تحول صبا و نقاط عطف رسیدن به این مرتبه است. حتی خواسته‌های مادی صبا برای خم شدن در برابر پروردگار هم نافی سوی درست درام نیست، بلکه آنچه می‌توانست رخ دهد که نداده، ارتقا محسوس تر او به رتبه برتر معنوی است. اگر صبا در پروسه‌ای دراماتیک به این جایگاه می‌رسید تاثیرگذارتر و ماندگارتر بود. «حافظ وظیفه تو دعا گفتن است و بس/ در بند آن مباش که نشنید یا شنید»، در حالی که صبا تلاشش در شنیدن آنی صدای او توسط «دوست» و جواب گرفتن به همین سرعت است، نوعی ارتباط که بیشتر از تمنیات سطحی نشات می‌گیرد.

و برای حسن ختام در تایید همین نمونه از هنر اجتماعی با رویکرد مذهبی که بی تردید توسط هادی مقدم دوست با زحمت و مرارت‌هایی همراه بوده است، از حافظ قرآن مدد می‌گیریم:

مکن زغصه شکایت که در طریق طلب
به راحتی نرسید آن‌که زحمتی نکشید

پرونده های ویژه سی نت از دوره های برگزاری جشنواره فیلم فجر

::  نقل مطالب و عکس های اختصاصی سی نت بدون ذکر منبع، نام نويسنده و نام عکاس ممنوع است  ::

صفحه اول  |  فیلم ها  |   هنرمندان   |   نقد و یادداشت  |  نويسنده ها   |  ویدئو  |  پرسش و پاسخ   |  درباره ما  |   تماس با ما  |   جدول فروش   |   تبلیغات

ماهنامه سینمایی «برش های کوتاه» (جدید)

::  سردبیر: احمد شاهوند  ::