صفحه اول - فیلم ها - نقد و یادداشت - ویدئو - هنرمندان - جدول فروش - نویسنده ها - جدول ارزشگذاری نویسندگان

پرسش و پاسخ   |  درباره ما   |   تماس با ما   |   تبلیغات  |   ماهنامه سینمایی «برش های کوتاه» (جدید)

انتخاب رنگ پس زمینه صفحه: 

پربیننده ترین نقدها و یادداشت ها

سی نت  >> اخبار و مطالب  >> مشاهده متن اخبار

رمز توفیقات بین المللی جدایی ...

پارادوکس سیاست و سینما در بررسی وضعیت پدیده ای سینمایی

:: 1 بهمن 1390  11:06:20 AM  ::

نیما بهدادی مهر

سی نت: ساختار هالیوودی رمز موفقیت بین المللی جدایی ... است! معلوم است که چرا جشنواره های جهانی شیفته فیلم فرهادی شده اند چون سیاه نمایی می کند! جدایی نادر از سیمین یک فیلم ایرانی نیست! جدایی نادر از سیمین مبتذل است! و...

با شنیدن یا خواندن چنین عباراتی که از دو جنبه منفی و مثبت به اثر فرهادی نگریسته اند این سوال به وجود می آید که به راستی دلایل اقبال جهانی جدایی... چیست؟ چرا جشنواره های بین المللی آغوش سخاوت خود را به روی جدایی گشوده اند و جستجوی عنوان فیلم در اینترنت، سیل تاییدات بین المللی این اثر را نشان می دهد؟ تفاوت نگاه داخلی و خارجی به فیلم فرهادی چیست؟ آیا درونمایه گزنده و در عین حال حقیقی و واقع گرایانه فیلم تا این حد برخورنده است که بخواهیم جدایی را دوست کش و دشمن نواز معرفی کنیم؟ به راستی با چه نگاهی باید به اثر فرهادی نگریست؟

آیا تحلیل سیاسی و فرامتنی از فیلم اخیر فرهادی می تواند ما را به مقصد تحلیلی درستی هدایت کند؟ آیا اساسا نگاه غیر سینمایی و جامعه شناختی به جدایی نادر از سیمین، چارچوب درستی جهت نیل به حقیقت پنهانی است که برخی با نمادگرایی محض ، سعی در الصاق آن به جدایی.... دارند؟ تکلیف مخاطب با چنین فیلمی چیست؟ فیلمی که طیف مخالفان و موافقانش نیز دارای چند نظرگاه منفصل و به دور از وحدت رویه هستند و اساسا با نوعی خود نمایی در پی اضافه کردن اسم خود به لیست موافقان و مخالفان هستند؟

این سوالات و دیگر شبهات مطرح شده پیرامون ساخته فرهادی، پایه ای شد برای بررسی دلایل اقبال جهانی آن و نگارنده تلاش دارد تا با عدالتی کامل، مبانی نظری موافقان و مخالفان را در بوته نقد قرار دهد. برای این منظور بهتر است بحث را به روزهای آغازین تولید این فیلم ببریم. ایامی که خبری از هیاهوهای کنونی نبود و پیش بینی ها در خصوص جدایی نادر از سیمین، صرفا اضافه شدن یک فیلم خوش ساخت دیگر به لیست آثار سینمای ایران بود. اما همواره اتفاقات غافلگیر کننده مسیرهای سرراست را نیز پر پیچ و خم می سازد و دریای آرام را دچار طغیان می کند.
کسب جایزه بهترین فیلمنامه از سوی جشنواره آسیا پاسیفیک که به نوعی می توان آن را اسکار آسیایی دانست، آن هم در شرایطی که جدایی هنوز مسیر تولیدی درازی در پیش داشت از جمله اتفاقات ویژه ای بود که نگاه ها را به سمت جدایی معطوف کرد. اما این اتفاق خوب، با فاصله زمانی کمی، تحت الشعاع جریان های پیش آمده در اختتامیه جشن چهاردهم خانه سینما قرار گرفت. حمایت صنفی از خانه سینما توسط تمامی افرادی که بر روی سن حاضر می شدند، آن هم در ایامی که منازعات معاونت سینمایی و خانه سینما ابعاد پیچیده فرهنگی و حقوقی می یافت با اظهار نظری جالب، احساسی و جنجالی از سوی فرهادی پس از دریافت جایزه کارگردانی برای درباره الی، وارد مسیر تازه ای شد.

جریان سازی های تند رسانه های ارزشی و برخورد احساسی جواد شمقدری با این جریان، آنهم در دورانی که وی در امریکا و دور از ایران حضور داشت و به شنیده ها اکتفا کرده بود سبب لغو پروانه ساخت جدایی نادر از سیمین شد. نگارنده خوب به یاد دارد که یکی از سایت های ارزشی رادیکال با برجسته سازی بخش هایی از صحبت های فرهادی در خصوص آرزویی که وی برای فراهم شدن امکان ساخت فیلم و بازگشت هنرمندان مهاجر به وطن داشته، جوی متشنج را پدید آورد و با یک برداشت رادیکالیستی، کلام فرهادی را به عنوان مصداقی برای قصد براندازی و پایان نظام جمهوری اسلامی برشمرد.

وااسفا و وامصیبتا از هر سو بلند شد و پای شهدا نیز به میان کشیده شد. حاشیه ها آنچنان دامنه دار بود که فرهادی را به عذرخواهی رسمی واداشت و یک جریان ساده فرهنگی با نوعی تندروی بی قاعده دارای ابعاد سیاسی شد. اینکه پایان کار نظام جمهوری اسلامی را منتسب به اظهار نظر یک کارگردان در خصوص همکاران مهاجرش کنیم اشتباهی راهبردی بود که یک فیلم ملودرام را از ابعاد زیبایی شناسانه اش منفک ساخت و نگاه جهانی را به سوی جدایی.... روانه داشت. پس یکی از علت های اقبال جهانی فیلم فرهادی همین حاشیه ها بود که چشم تیز بین جهان غرب را به این پدیده سینمایی معطوف کرد؛

با توجه به همین اصل باید سوال اصلی دلایل این اقبال جهانی را از کسانی پرسید که ادعا دارند سیاه نمایی های فیلم رمز موفقیت بین المللی اثر فرهادی است. آیا آن هایی که بر موج احساسات سوار می شوند و بدون تعقل رفتار می کنند تفاوتی با خطاکاران صدر اسلام دارند؟ آیا صرفا باید شمشیر را از رو بسته باشیم که در صف یزید ارزیابی شویم. اعتقاد دارم که خطای بزرگ برخی رسانه ها در موضع گیری بر ضد فرهادی به سبب همان سخنان معروفش کار را از روند طبیعی اش دور ساخت و بر ابعاد بین المللی قضیه افزود. پس اینکه می گویند برخی از تائیدات بین المللی جدایی.... حاصل نگاه سیاسی است و فیلم فرهادی همانی را می گوید که غربی ها شیفته آن هستند نعل وارونه است.

به واقع باید در جریان های فرهنگی و تمامی امور انسانی صداقت داشته باشیم و تحت تاثیر موج ها به حمایت نپردازیم و در صف مخالفان قرار نگیریم، مساله ای که به نظر می رسد بسیاری از هردو طیف شکل گرفته پیرامون فیلم فرهادی دچار آن هستند. به همین سبب، مطلب حاضر به هیچ وجه در مقام دفاع از فرهادی و فیلمش نیست و نگارنده به عنوان تحلیلگری فرهنگی با گرایشات مذهبی خود را از جاده احساسات به دور داشته ام تا بتوانم برداشتی درست از آنچه در این برهه یک و نیم ساله پیرامون جدایی شکل گرفت ارائه دهم.

بحث های فرامتنی و ساختاری پیرامون جدایی بسیار گفته شده و هرکسی از ظن خود به تحلیل دلایل موفقیت جدایی پرداخته است اما به نظر می رسد که کمتر جنبه های زیبایی شناسانه اثر مورد توجه قرار گرفته است. نمادگرایی محض، واژه ها و تحلیل ها را در اسارت خود درآورده است و به همین علت هر جایزه جدایی از خرس طلایی برلین تا بهترین فیلم خارجی زبان بریتانیا با گرایشات سیاسی ارزیابی شده است.

از وجه دیگر که به جریان می نگریم با نوعی تحلیل حزبی روبرو می شویم که جدایی را فیلمی متعلق به جریان چپ برمی شمارد و با رویارو قرار دادنش با اخراجی ها 3 در اکران نوروز تلاش دارد تا وجهی سیاسی به این فیلم ببخشد. تحلیل های فرامتنی و منفی بسیاری از اصول گرایان درباره فضای پر تنش فیلم فرهادی و مکث هوشمندانه کارگردان بر معضل دروغگویی در کشور اسلامی، از جمله مصادیقی است که نیروهای ارزشی را بر آن داشته تا جوایز بین المللی جدایی نادر از سیمین را باری سیاسی ببخشند.

اما پرسش اصلی پیرامون این فیلم از سوی مخاطبانی مطرح شده است که نمی دانند حق با کدام طرف است؟ از سویی می بینند که پسوند سیاه نمایی به پیشانی این فیلم خورده و با نگاه سطحی جانب این تحلیل را می گیرند و از جانب دیگر می شنوند که جدایی.... افتخار سینمای ایران است و به آن سو متمایل می شوند. به طور کلی به نظر می رسد که با جریان پیچیده ای روبرو شده ایم. جریانی که حرکت بر روی آن مانند راه رفتن بر روی لبه تیغ است و هر اشتباهی در تحلیل می تواند به مرگ اندیشه و مولد آن بیانجامد. حال تلاش است تا دو نظرگاه مخالف و موافق را بررسی کنیم و به یک نتیجه گیری منسجم برسیم.

مخالفان: طیف مخالف با نمادگرایی محض و تحلیل خاص از مفاهیم فیلم و نوع شخصیت پردازی آن سعی دارد تا اینگونه بنمایاند که کارگردان از روی تعمد مساله دروغگویی را در فیلم گنجانده است. چهره مذهبی نادر، رفتارشناسی سیمین، رفتارهای جنون وار حجت که نماد انسان های مذهبی برشمرده شده و نوع رفتار راضیه، همگی با تحلیلی نمادگرایانه از سوی مخالفان جدایی ارزیابی شده است. انتقاد دارند که چرا شخصیت اصلی باید ریش داشته باشد، چرا فضایی پراسترس و سراسر دروغ از محیط انسانی در این فیلم ارائه شده است، چرا سیمین قصد مهاجرت دارد و پایان باز فیلم به چه معناست.

این بخش اندکی از نظرات مخالفان فیلم است که تم جدایی را اساسا در گستره مفاهیم مورد علاقه خود نمی بینند و به دلیل همان مسئولیت های اجرایی و سیاسی و با رویکردی نمادگرایانه، ساخته فرهادی را اثری بر ضد منافع ملی و در راستای ارزش های جهان غرب ترسیم کرده اند. اطلاق صفت وطن فروش، دین فروش و یاغی به اصغر فرهادی از چنین نظر گاهی برآمده است.

موافقان داخلی و خارجی: هرچند طیف مخالفان جدایی را برخی از بچه مذهبی ها و نیروهای رادیکال پر کرده اند و گاه حتی برخی از منتقدان سینمایی و سینماگران نیز خود را در این دسته جای داده اند، اما موافقان فیلم از همه نوع آدمی تشکیل شده است. از رسول جعفریان استاد به نام تاریخ اسلام تا بسیاری از سینماگران و منتقدان سینمایی سرشناس در این دسته جای گرفته اند و روی سخن همگی انها تاکید بر مولفه مهمی چون ساختار بصری فیلم و مفاهیم انسانی آن است. آنها موفقیت بین المللی این اثر را نتیجه ای طبیعی از قدرت فنی فیلم برشمرده اند. اما آیا جدایی نادر از سیمین لایق این تائیدات هست؟ نگارنده در نتیجه گیری زیر سعی دارد تا پاسخ این پرسش را بدهد.

جدایی نادر از سیمین فیلم مهمی است، جزئیات با مهارتی کامل در آن به کار گرفته شده اند تا مخاطب بتواند با هر سکانس و فصل از فیلم ارتباطی دراماتیک برقرار کند. توازن درست ریتم اثر، میزانسن های معرکه فرهادی در فصل گفتگوها، تنش ها و دادگاه، بازی های شاخص، فیلمبرداری درخشان و فیلمنامه منحصر به فرد تنها بخشی از دلایل اهمیت جدایی نادر از سیمین است. گفتم توازن ریتمی اثر درست و به جاست به این علت که سرعت اتصال جریان ها و موقعیت ها به یکدیگر باعث ارتباط گیری مناسب با سکانس ها می شود و این نشان دهنده حضور یک تدوینگر کاربلد در فیلم است.

هایده صفی یاری با درک اهمیتی که فیلمنامه فرهادی به جزئیات داده، با تدوینی حساب شده، ریتمی تند را به اثر بخشیده است. حذف صحنه تصادف، ارتباط منطقی تصاویر با هم و ربط مفهومی هر سکانس با صحنه های پیش و پس از خود چنان اصولی در فیلمنامه و تدوین رعایت شده است که اگر مخاطب بخشی از یک سکانس را از دست دهد در بخشی دیگر سکانسی گنجانده شده که تشریح صحنه قبلی باشد. به عنوان مثال پس از رویت شناسنامه مرتضی و مژده فیلم چهارشنبه سوری بر روی دستگاه کپی در تیتراژ اولیه، سکانس دادگاه را ملاحظه می کنیم که از نمای روبرو مشاجرات نادر و سیمین را به تصویر کشیده است، یعنی تیتراژ ابتدایی و سپس این سکانس تشریح دقیقی است از عنوان فیلم، و ماجرای اثر در یک برش زمانی حدودا ده دقیقه ای برای مخاطب جزئی نگر منعکس می شود.

دوربین در سکانس مشاجره دادگاه از جایگاه قضاوت که به نوعی چشمان حقیقت بین جامعه به شمار می رود، به ثبت این گفتگو می پردازد و سپس نزدیکی و دوری ادم ها در هر سکانس دیگری دارای یک منطق دراماتیک می شود. به واقع منطق دراماتیک اثر نشان می دهد که چرا دروغگویی محور درام در این اثر است؟ یعنی ما از طریق موقعیت ها و فضاهایی که از حضور معلم و راضیه در منزل نادر نشات می گیرد، با دیگر سکانس ها ارتباط ذهنی برقرار می کنیم.

سکانسی که نادر پس از بیرون انداختن راضیه از منزل به دیدن سیمین می رود و متوجه جریان سقط می شود و سپس در دادگاه و به اتهام قتل همان جنین در شرایط محاکمه است، سوالی مطرح می شود که درام را به پیش می برد؛ آیا می دانستی این خانم باردار هستند. این سوال باز هم ذهن مخاطب را به ارزیابی مجدد سکانس های قبلی می برد تا بتواند ارتباط درست تری با شرایط کنونی نادر بگیرد و به دلیل همین جزئی نگری ها در ساختار فیلمنامه است که فیلم فرهادی دارای یک قدر سینمایی بالا شده و با هر بار دیدنش مخاطب را مشتاق تر به دنبال خود می کشاند. پس علت تشویق های پی در پی بین المللی را باید در ساختار حرفه ای این فیلم فرای تمامی نگاه های سیاسی شکل گرفته پیرامون آن ارزیابی کرد. جدایی نادر از سیمین گوهر درخشانی است که سینمای ملی ایران را به عنوان یک برند معتبر در عرصه بین المللی مطرح کرده است و توجه منتقدان مطرح سینمای جهان و تحسین های پی در پی بین المللی این فیلم از سوی جشنواره ها و نشریات معتبر، خود گواهی است بر قدرت ساختاری اثر فرهادی و اشتباهی راهبردی است اگر چشممان را بر روی واقعیتی سینمایی هچون جدایی نادر از سیمین ببندیم. جدایی نادر از سیمین فیلم کالت جدید ماست و به دلیل دستمایه قرار دادن مضمونی انسانی و تنش ها و گره هایی که در زندگی هر یک از افراد بشر به وجود می آید موجودیتی فراملی و بین المللی یافته است. پس نمادگرایی برخی از عزیزان و اطلاق عنوان سیاه نما یا مبتذل به چنین فیلمی تنها از سوءنظری کورکورانه برخاسته است که همه چیز را در مقیاس سیاست می سنجد. چشم ها را باید شست جور دیگر باید دید.

پرونده های ویژه سی نت از دوره های برگزاری جشنواره فیلم فجر

::  نقل مطالب و عکس های اختصاصی سی نت بدون ذکر منبع، نام نويسنده و نام عکاس ممنوع است  ::

صفحه اول  |  فیلم ها  |   هنرمندان   |   نقد و یادداشت  |  نويسنده ها   |  ویدئو  |  پرسش و پاسخ   |  درباره ما  |   تماس با ما  |   جدول فروش   |   تبلیغات

ماهنامه سینمایی «برش های کوتاه» (جدید)

::  سردبیر: احمد شاهوند  ::