صفحه اول - فیلم ها - نقد و یادداشت - ویدئو - هنرمندان - جدول فروش - نویسنده ها - جدول ارزشگذاری نویسندگان

پرسش و پاسخ   |  درباره ما   |   تماس با ما   |   تبلیغات  |   ماهنامه سینمایی «برش های کوتاه» (جدید)

انتخاب رنگ پس زمینه صفحه: 

پربیننده ترین نقدها و یادداشت ها

سی نت  >> اخبار و مطالب  >> مشاهده متن اخبار

بازگشت حلقه گمشده «خیال پردازی» به سینمای ایران / یادداشت محمدحسین سیفی بر فیلم «مسخره باز»

:: 29 مهر 1398  6:52:15 PM  ::

محمدحسین سیفی

سی نت: تماشای برخی فیلم‌ها، فارغ از نگاه‌های نئوفرمالیستی و منتقدانه، در سالن سینما خوش می‌گذرد و لحظات شگرفی برای مخاطب به همراه دارد. مقصود به هیچ وجه تجربه تماشای فیلم‌های صرفا کمدی و یا... نیست. منظور فیلم‌هایی است که از نظرِ بصری فیلم‌های خوش رنگ و لعابی هستند که روی پرده سینما، جنس تصویر یا بهتر بگویم، کیف بصری ویژه‌ای به مخاطب می‌دهد. اگر سینمای آمریکا و دنیا قابلیت ساخت حداقل یک فیلم این چنینی را دارد باید بپذیریم که ظرفیت‌های سینمای ایران هنوز به قدری رشد نکرده که هر وقت دلمان خواست بتوانیم از این دست فیلم ها بسازیم. اما به نظر می‌رسد، جوانانی که به تازگی به بدنۀ سینمای ایران تزریق شده‌اند، یک جاه‌طلبی غیر قابل مهاری با خود برای سینمای ایران به سوغات آورده‌اند که بسیار کمک حالِ این سینمای از نفس افتاده می‌تواند باشد. امثال «مانی حقیقی»، «بهرام توکلی» و... با آثاری همچون «اژدها وارد می‌شود» و «تنگه ابوقریب» و... نشان دادند که در سینمای ایران هم، فیلمی بیگ پروداکشن با هزینه‌های هنگفت در «جلوه های ویژه» و در حد و اندازه‌های هالیوود می‌شود ساخت و تا حد زیادی راه را برای جاه‌طلبی‌های بعدی هموار ساختند.

«مسخره باز» را باید یکی از نقاط مهم این جاه‌طلبی به حساب بیاوریم. «مسخره باز» از آن دست فیلم‌هایی است که مشخصا با هزینه بسیار بالا تولید شده و از نظر تکینیکی و بصری، هیچ چیزی از فیلم‌های روزِ هالیوود کم ندارد. اما از آن مهم‌تر جایی است که نمی‌شود یک «سینه فیل» و عشق سینما باشی و از تماشای «مسخره باز» به وجد نیایی! «مسخره باز» مرزهای سینمای ایران را تا بازسازی صحنه‌هایی از «ماتریکس» که روزگاری آرزوی دست‌یابی به چنین نقطه‌ای بود هم فراتر برده و ما امروز ایرانیزه شده برخی سکانس‌های مشهور سینما را از دریچۀ نگاه یک جوان عاشق سینما با بازی «صابر ابر» که می‌تواند خود ما باشیم، تماشا می‌کنیم و لذت می‌بریم. لذت از ارجاعات بی‌شمار سینمایی، از میزانسن‌های تکرارشونده تئاتری که رنگ و بوی کمدی گرفته اند، از قدم‌های ساموئل بکتی، از تغییر لحن‌های صابر ابر، از موسیقی‌های دوست داشتنی که نوستالژی را در خود جای داده‌اند، از دیالگو‌های مدام و مدام و تکرارهای دیالوگ‌های شبانه روتین، از خیال‌پردازی‌های کارگردان بازیگوشش و بیشمار لذت دیگر که در جای جای فیلم نقش بسته‌اند! فارغ از خوب و بد بودن اثر، مگر می‌شود از این‌ها لذت نبرد؟

لذت بردن از فیلمی مانند «مسخره باز» دقیقا از جنس همان لذتی است که سال‌های سال است سینمای ایران آن را گم کرده و با آن غریبه است. لذت بردن از «خیال پردازی»های یک کارگردان. سینمای ایران را در ده سال گذشته مرور کنید. به جز چند فیلم که به تعداد انگشتان یک دست هم نمی‌شوند، چه چیزهایی جز «آپارتمان»، «ملودرام»، «کمدی‌های سخیف و دوزاری» و... دستگیرتان می‌شود؟ مخاطب ایرانی آن قدر از این جور فیلم‌ها دیده است که دیگر نحوۀ مواجهه با فیلمی مثل «مسخره باز» را فراموش کرده یا بهتر بگویم، مخاطب ایرانی «لذت بردن از سینما» که ایده اساسی «سینه فیل ها» است را به فراموشی سپرده است.
«مسخره‌باز» داستان جوانِ (صابر ابر) شیفتۀ بازیگری به نام «دانش» است که در یک سلمانی کار می‌کند و هیچ گاه موفق نشده به آرزویش یعنی بازیگری برسد اما با این وجود او شب‌ها بعد از اتمام کار به تمرین بازیگری می‌پردازد. صاحب‌کار او کاظم آقا با بازی درخشان «علی نصیریان» که فردی به شدت «اصولگرا» (نه به معنای سیاسی بلکه به معنای اخلاقی آن است سر ماجرایی با سرهنگ کیانی با بازی «رضا کیانیان» از قدیم‌الایام مشکل دارد. مانفرد (داریوش موفق) که دوست و کارچاق‌کن این سلمانی است شبی وارد سلمانی شده و بیان می‌کند که موهای بلند زنانه را به قیمت خوب می‌خرد. حال این ماجراها به یکدیگر گره می‌خورند و قصه قتلی بر گردن جوان اول فیلم می‌افتد.

«مسخره باز» را یک تئاتری شناخته شده و خوش فکر به اسم «همایون غنی زاده» ساخته است. غنی زاده پیش از این هم در تئاترهایش نشان داده بود که آرتیست خیال پردازی است و حتی در کاری مانند «می سی سی پی نشسته می میرد» ارجاعاتی به سینما زده بود. و حالا اولین فیلم سینمایی اش را ساخت و البته او هم مانند دیگر تئاتری‌هایی که به سینما می‌آیند، خرق عادت نکرد و فیلمش مملو از میزانسن‌های تئاتری است که بعضا در چشم مخاطب هم می‌زند. اما تفاوت فاحشی که کار غنی زاده با دیگر تئاتری‌های آمده به سینما دارد، «خیال پردازی» دیوانه وار اوست که «مسخره باز» را اساسا به یک فیلم خیال انگیز با یک سلمانی جادویی بدل کرده و فرسنگ ها میان فیلم او و فیلم های بدنه سینمای ایران فاصله انداخته است. نکته عجیب اینجاست که مرزهای سینمای ایران را نه یکی از بدنه سینما بلکه یک «تئاتری» جا به جا کرده است.

این سابقه تئاتری و شناخت انواع درام، کاملا به کمک و خدمتِ غنی‌ زاده درآمده؛ چرا که تمهیداتی که غنی زاده در روایت داستانش برگزیده، مشخصا از دل تئاتر بیرون می‌آیند. این «تک لوکیشن» بودن، «لامکان و لازمان بودن»، شخصیت پردازی نمایشنامه ای، دیالوگ محوری و داستانگویی با دیالوگ و خیلی نکات دیگر چیزهایی هستند که ستون فقرات داستان «مسخره باز» را تشکیل داده‌اند و اساسا از اصول نمایشنامه نویسی هستند. چنین رویکردی به روایت به کمک غنی زاده آمده تا فیلم به جایش حرف های سیاسی‌اش را هم می‌زند. هر شخص در فیلم نماد نوعی تفکر است که در یک قالب نمایشنامه ای و تئاتری به کمک دیالوگ هایی از ارجاعات سینمایی اش فضای سیاسی اجتماعی فیلم را رقم می زند. غنی زاده هوشمندی بجایی به خرج داده و با یک روایت بدون زمان و مکان هم جلوی برچسب خوردن های بیرونی فیلمش را گرفته و هم اثرش را به یک اثر متعلق به هر اقلیمی با قرائت های نزدیک به فیلم مبدل ساخته است.

یکی از نمونه‌های گل درشت فیلم که باید بدان اشاره کرد، مسئله «سرکوب» قوای جنسی در فیلم است. از همان پلان آغازین و به تناوب، با «موی زنانه» مواجهیم که در تمام فیلم به عنوان یک شیء‌‌ رازآلود حضور دارد که البته این حضور، خود یک «غایب بزرگ» است. غیاب یا فقدانِ «زن» به مثابه هدف میل مردانه. همه شخصیت‌های اصلی مرد قصه به لحاظ جنسی در بند نوعی «ممنوعیت» هستند.

از پرونده‌ معشوقه مشترکِ بازپرس کیانی و کاظم‌خان که هنوز به عنوان یک چالش بزرگ در ذهن هردویشان باز است گرفته تا دانش شخصیت اصلی داستان که در کودکی محروم از آغوشِ «مادر» بوده و امروز هم بخاطر موانع مختلف دائما از معشوقه اش یعنی شخصیت «هما» با بازی «هدیه تهرانی» دور می‌شود. همان‌طور که از شمایل قدسیِ این بازیگر زن بر پوسترِ درون کمد برمی‌آید، «هما» همانند موی زنانه در قالب یک «بُت» و یک چیز «مَگو» به نمایش درمی‌آید. بعلاوه، کاظم‌خان خود حساسیت زیادی نسبت به ورود زن به مکانِ ایزوله‌ی مردانه‌ دارد و همواره می‌خواهد زن را در قالب «دیگری» طرد کند. این دیگری‌سازی از زن، مولد عقده‌هایی بوده که خود را در ماجرای سادیستیِ بریدن موهای زنان دوره‌گرد و سپس قتل فجیع آنان نمایان می‌کنند. این شکل از واکاوی را بگذارید کنار در نوردیدن مرز خیال و واقعیت توسط کارگردان و رفت و آمد های مدام به «ناخودآگاه» دانش که دستمان را برای خوانش «فروید»ی از چنین اثری باز می‌گذارد.

بازی بازیگران فیلم، دیگر نقطه قوت «مسخره باز» است. قطعا در این قسمت هم سابقه تئاتری غنی زاده کاملا به کمکش آمده تا بازی های حیرت آوری از بازیگرانش بگیرد. «علی نصیریان» در مرز نود سالگی مانند یک جوان بیست ساله و پا به پای جوانان کار می درخشد و دهان مخاطب را از این همه مهارت باز می گذارد. «صابر ابر» و «بابک حمیدیان» هم به خوبی از پس یکی از خاص ترین نقش های زندگی شان برآمده اند اما خب بی تردید هیچ کدام به گرد پای «علی نصیریان» هم در اجرای نقش کاظم خان نمی‌رسند!

اما خب ناگفته نماند که فیلم آن‌چنان هم بی‌ایراد نیست و مشکل از جایی شروع می‌شود که در خیلی دقایق، غنی‌زاده‌ به اشتباه سعی دارد در فیلمِ اولش از اتهامِ «سینمایی نبودنِ فیلمش» بگریزد و تصمیم گرفته این کار را از طریق افراط در نحوه به کارگیری تکنیک‌هایی نظیر تدوین، جلوه‌های ویژه و غیره انجام دهد و خیلی تسلطی خودش روی دوربین نشان نمی دهد. یعنی اساسا فیلم فاقد هویت «روایی» در فرم است که این مساله باعث شده تا «مسخره باز» پاره پاره باشد و چیزی فراتر از «تکنیک صرف» از لحاظ کارگردانیِ سینمایی نشان ندهد. تدوین هایده صفی یاری کمکی به ایجاد فرم در اثر نکرده چرا که فرم را باید کارگردان سر و شکل دهد و اساسا سر صحنه فیلم برداری شکل بگیرد. با جلوه های ویژه، تدوین و صداگذاری فرم به وجود نمی آید. به علاوه فیلم فاقد یک پایان بندی مستحکم است؛ گویی که خود «غنی زاده» هم آن قدر مجذوب کاری که در حال انجامش بوده شده که نمی‌دانسته باید دقیقا کجا «نقطه پایان» را بگذارد و فیلم را ببندد.

با این همه «مسخره باز» را قطعا باید در سالن سینما تماشا کرد تا به همراه کارگردانش این تجربه دیوانه وار و ادیسه‌گونه را از سر گذراند. تجربه‌ای که مخاطب را به اندازه سر سوزن هم که شده نسبت به آینده این سینما و بازگشت عنصر مهم و حیاتی «خیال‌پردازی» بدان امیدوار می‌کند. بی‌راه نیست اگر بگوییم ورودِ غنی زاده‌ها به سینمای ایران می‌تواند حلقه گمشده سینمای ایران یعنی «خیال» را به آن باز گرداند. اتفاقی که البته امیدواریم این بار نه توسط یک تئاتری بلکه به دست یک «سینمایی» تکرار شود و گامی فراتر بگذارد.

پرونده های ویژه سی نت از دوره های برگزاری جشنواره فیلم فجر

::  نقل مطالب و عکس های اختصاصی سی نت بدون ذکر منبع، نام نويسنده و نام عکاس ممنوع است  ::

صفحه اول  |  فیلم ها  |   هنرمندان   |   نقد و یادداشت  |  نويسنده ها   |  ویدئو  |  پرسش و پاسخ   |  درباره ما  |   تماس با ما  |   جدول فروش   |   تبلیغات

ماهنامه سینمایی «برش های کوتاه» (جدید)

::  سردبیر: احمد شاهوند  ::